Orzeł w kurniku. Z życia Stanisława Wyspiańskiego dziennikarki Krystyny Zbijewskiej – to jedna z najp­iękn­iejs­zych­, starszych książek poświęconych wybitnemu Artyście. To efekt wielu lat spędzonych w archiwach miejskich, kościelnych czy sądowych, w bibliotekach i czytelniach, w poszukiwaniu cennych, starych publikacji, wizyt w prywatnych mieszkaniach – wypełnionych pamiątkami i dziełami Wyspiańskiego. Autorka spotkała się z osobami pamiętającymi tamte czasy, znającymi rodzinę Wyspiańskiego, mówiącymi o Nim „Staś” lub „wujek”. Zaczęła od Konar, rodzinnej wsi żony Teofi li Pytko, prowadziła również badania w Węgrzcach, Bronowicach, Żabnie, Krakowie, Bochni czy na Śląsku. W stulecie urodzin artysty poznała i wielokrotnie później rozmawiała o Ojcu z córką – Heleną Chmurską, a po jej śmierci wiele nocy spędziła nad tekami Wyspiańskiego z wnuczką artysty Krystyną Michalską. Na podstawie prowadzonych badań przygotowywała artykuły, które ukazywały się w prasie. Po apelach wybitnych krytyków (m.in. dr. Dużyka i prof. Wyki) w 1980 r. ukazała się pierwsza i zarazem najważniejsza książka w całym dorobku Zbijewskiej – Orzeł w kurniku. Publikacja otrzymała znakomite recenzje, m.in. od Wojciecha Natansona oraz Karola Estreichera. Wzbudziła także zachwyt wśród czytelników – swoją autentycznością, pasją, dokładnością, bogactwem faktów. • tytuł? Kiedyś Feliks „Manggha” Jasieński ze wstrętem wyraził się o kamienicy na Krowoderskiej, w której Mistrz mieszkał, a Jego nazwał „orłem zamkniętym w kojcu dla kur”. Kojcem był Wyspiańskiemu cały prowincjonalny Kraków, w którym dusił się i spotykał z wrogością i niezrozumieniem, klatką był także zniewolony kraj. • Ta książka to opowieść o genialnym, krakowskim artyście, o Jego wrażliwości, kruchości, samotności, a jednocześnie potężnej sile, pracowitości i mądrości. To lektura obowiązkowa dla pasjonatów sztuki, Młodej Polski i krakowskich klimatów z przełomu XIX/XX wieku. • W 2017 r. ukazał się reprint wydany przez Fundację Promocji Kultury „Urwany Film”. • Joanna Muniak • Biblioteka Kraków

O wybitnym malarzu Janie Matejce (1838–1893) powstało wiele publikacji. O jego żonie Kornelii Teodorze z Giebułtowskich Matejkowej (1846–1896) nie wiemy prawie nic, choć jej twarz spogląda z większości obrazów mistrza Jana. Jest więc Teodora na płótnach Barbarą Radziwiłłówną, Boną, wnuczką Wita Stwosza, Zofią Szydłowiecką, carycą, królową Zofią, Elżbietą Granowską. Od 1864 r. zaczęła pojawiać się na wszystkich obrazach historycznych artysty ukazujących sceny z udziałem kobiet. • Zdjąć z Teodory zasłonę milczenia, plotek czy niedomówień postanowiły: Jolanta Antecka, absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, wybitna dziennikarka, doskonałe pióro Dziennika Polskiego, popularyzatorka sztuki nowoczesnej, miłośniczka rzeczy pięknych, oraz Małgorzata Buyko, absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, autorka kilkunastu publikacji i kilkudziesięciu wystaw popu­lary­zują­cych­ Jana Matejkę i jego dom, starszy kustosz Muzeum Narodowego w Krakowie. • Jaka była ta dziewczyna, która mając zaledwie 18 lat wyszła za 26-letniego, dobrze rokującego malarza? Na pewno była piękna, niestety jej rysy szybko zmieniła otyłość, będąca skutkiem długo nierozpoznanej cukrzycy. Odbyła kilka podróży zagranicznych, najpierw towarzysząc mężowi, potem jeżdżąc na kuracje do wód. Trudne było wspólne życie Matejków. • Teodora, chociaż lubiła muzykę, miała talent aktorski, znała języki, nieźle rysowała, była kapryśna i zmienna, a mistrz Jan miał skłonności do chorobliwej megalomanii. • Po lekturze książki zapraszam do odwiedzenia Domu Jana Matejki przy ul. Floriańskiej 41, Dworku Matejki w Krzesławicach oraz do uroczej, maleńkiej Koryznówki w Nowym Wiśniczu, po której oprowadza gości prawnuczka siostry Teodory – Joanny Serafińskiej, kustosz Maria Serafińska-Domańska. • Joanna Muniak • Biblioteka Kraków

Pasjami lubię czytać o Kossakach, ich barwnym życiu, bogactwie, sukcesach, balach, szalonych podróżach i osobliwych mariażach. Kossakowie to jedna z najbardziej znanych krakowskich rodzin szlacheckich. Familia szczyci się trzema pokoleniami malarzy oraz wybitnymi kobietami. • Jest w Krakowie pl. Juliusza Kossaka, hotel Kossak, ul. Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, zrujnowany neogotycki dworek Wojciecha Kossaka, zwany Kossakówką (wcześniej Wygoda), pomnik Zofii Kossak oraz grobowiec rodzinny na cmentarzu Rakowickim. Oczywiście muzea krakowskie wypełnione są dziełami Juliusza i Wojciecha, ale dla mnie to wciąż mało. Wielu marzy się muzeum rodu Kossaków w Kossakówce. Dobrze, że literatura o nich nie zapomina i wciąż powstają nowe opracowania. • Warto sięgnąć też do dzieł starszych, napisanych przez członków tego rodu. Dwutomowa Maria i Magdalena, której autorką jest córka Wojciecha Kossaka – Magdalena Samozwaniec (właśc. Magdalena Anna z domu Kossak, primo voto Starzewska, secundo voto Niewidowska) – to wyśmienita, lekka i pełna humoru lektura, ukazująca życie Magdaleny i Kossaków w I poł. XX w. • Samozwaniec była pisarką satyryczną, nazywano ją pierwszą damą polskiej satyry. Córka Marii i Wojciecha Kossaków, siostra Marii Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej i Jerzego Kossaka, kuzynka pisarki Zofii Kossak-Szczuckiej-Szatkowskiej, wnuczka Juliusza Kossaka. Urodziła się 26 lipca 1894 roku w Krakowie. Doskonale władała angielskim, niemieckim i francuskim. • Ukończyła Szkołę Sztuk Pięknych dla Kobiet Marii Niedzielskiej, a następnie kurs zdobnictwa, na którym nauczyła się batikarstwa (barwienia tkanin). • W Marii i Magdalenie opisuje swoje rozkoszne dzieciństwo, pierwsze miłości i rozczarowania, wykwintne towarzystwo bywające w domu jej ojca, pobyty w kurortach, liczne zabawy i przyjemności. Opisuje „cygańskie”, młodopolskie klimaty Zakopanego, mieszczańsko-artystyczne środowisko fin-de-siecle oraz lat międzywojennych, sporo miejsca poświęca też literaturze. Dużo pisze o swej siostrze, „genialnej” Lilce. O bracie nie wspomina prawie wcale (podobno na życzenie jego żony). Idealizuje rodziców, których kochała ponad wszystko. • Zarzucano lekturze nierzetelność w przekazywaniu prawdy, ale dzisiaj już nikogo to nie obchodzi, skoro książka dostarcza tyle radości i czyta się ją z uśmiechem. Polecam gorąco! • Joanna Muniak • Biblioteka Kraków

Kilka lat trwała moja wielka fascynacja życiem i twórczością pisarza Jerzego Kosińskiego. W tym czasie przeczytałam wszystko, co ukazało się na polskim rynku wydawniczym sygnowane jego nazwiskiem lub pseudonimem Joseph Novak. Mitoman, erotoman, plagiator, sadomasochista i fałszerz, szeptali wtedy już tylko nieliczni. I tak mnie to nie obchodziło. Najpierw mocno powątpiewano w autorstwo Malowanego ptaka (wyd. 1965 w USA) uzasadniając, że na początku lat 60. XX w. angielski Kosińskiego był jeszcze zbyt ubogi, aby móc swobodnie pisać w tym języku. W Polsce książka ukazała się dopiero w 1989 r. Wybitna reportażystka i eseistka Joanna Siedlecka, tak jak i tysiące innych Polaków, uwierzyła, że powieść oparta jest na wątkach auto­biog­rafi­czny­ch. Kosiński zresztą nigdy temu nie zaprzeczał. Malowanego ptaka przełożono na 20 języków, ukazał się w milionowych nakładach w 30 krajach, a nawet stał się lekturą obowiązkową z dziedziny Zagłady na amerykańskich uniwersytetach! • Po samobójczej śmierci pisarza Siedlecka postanowiła przeprowadzić własne „śledztwo”. Jej książka Czarny ptasior ukazała się 3 lata później, w 1994 r. Wywołała w Polsce nieomal trzęsienie ziemi! Dotyczy ona głównie okresu wojennego dzieciństwa pisarza. Autorka dotarła do miejsc i ludzi, u których rodzina Kosińskich (Lewinkopfów) w ukryciu spokojnie spędziła wojnę. Okazało się, że autor w swojej książce haniebnie kłamał, tymczasem to Siedlecką oskarżano o paszkwil na temat słynnego pisarza. Trzy lata później znajomy Kosińskiego, pisarz i krytyk James Park Sloan po wielu wizytach w Polsce, w swojej książce Jerzy Kosiński. Biografia potwierdził wszystko, co odkryła Joanna Siedlecka. To w książce Sloana należy szukać odpowiedzi na pytanie, kto był autorem jednej z najbardziej kont­rowe­rsyj­nych­ książek świata, pierwszego dzieła literackiego, które pokazywało antysemityzm Polaków w czasie II wojny światowej. Polecam czytanie w kolejności – Malowany ptak, Czarny ptasior i Jerzy Kosiński. Biografia. • Kosiński to miłe wspomnienie moich studenckich lat oraz początków pracy zawodowej. Był dla mnie wówczas ucieleśnieniem geniuszu pisarskiego, fascynacją i tajemnicą, ale ten rozdział jest już zamknięty. • Joanna Muniak • Biblioteka Kraków

Życie Elżbiety z Wittelsbachów, cesarzowej Austrii i królowej Węgier, żony cesarza Franciszka Józefa I, było pasmem udręk i samotności. Dlaczego więc ta nieszczęsna kobieta przeszła do historii jako królewna z bajki? Filmy i seriale, zwłaszcza najsłynniejszy z Romy Schneider, jeszcze nas w tym utwierdzają. Może jej los, podobny do Kopciuszka, oszałamiająca uroda i bogactwo, sprawiły, że trudno myśleć o niej w kategoriach ofiary? Sisi urodziła się w niedzielę, w wigilię Bożego Narodzenia 1837 r. Była dzieckiem książęcej pary – Ludwiki i Maksymiliana Bawarskiego, którzy wychowywali dzieci z dala od etykiety dworskiej. Sisi dzieciństwo i młodość spędziła w Bawarii, w zamku nad jeziorem Starnberg. Jeździła konno, polowała, spędzała beztrosko całe dni poza pałacem. Planowano, że Franciszek Józef poślubi starszą siostrę Sisi, Nene. Los zrządził jednak inaczej. Zauroczony Franciszek, już dwa dni po poznaniu księżnej Sisi, wbrew woli swojej matki, postanowił się z nią zaręczyć. 16-latka była zakochana, ale bardzo przeszkadzała jej wysoka pozycja narzeczonego. Gdyby był on tylko krawcem... wzdychała Sisi, udowadniając, że nie zależy jej na zaszczytach. • Słodkie chwile po ślubie minęły szybko, a zaczął się, jak sama często mawiała do córki, koszmar. Życie na wszelkie sposoby utrudniała jej teściowa, arcyksiężna Zofia. Kiedy na świecie pojawiły się dzieci, były izolowane od matki. Sisi zaczęła podróżować, ale to nie przynosiło ulgi w opanowującej ją depresji. Prawdopodobnie zachorowała też na anoreksję, przesadzała z głodówkami i ćwiczeniami fizycznymi, wręcz obsesyjnie dbała o włosy i higienę. • Nie od dzisiaj Sisi jest legendą i wizytówką, a przy tym i źródłem dochodów miasta Wiednia, choć ona sama szczerze nienawidziła skostniałej atmosfery tego miasta. • Joanna Muniak • Biblioteka Kraków