Kruszenie odmieńca

„Kruszenie odmieńca” Zenona Celegrata to losy siedemnastoletniego Marka Kubackiego, który przez przypadek stał się ofiarą dawnych metod stosowanych przez służby specjalne PRL. Zaczęło się od miejsca jego pracy, w wagonowni PKP, gdzie na plakacie upodobnił się do Stalina, domalowując charakterystyczne dla tej postaci akcenty. Marek zostaje tajnym informatorem UB, a potem SB. Razem z kolegą Jankiem Wartkim postanawiają uciec na Zachód, ale kiedy współtowarzysza podróży dopada uczucie miłości, plan legnie w gruzach. Obaj zostają powołani do wojska, ale Kubacki wciąż ma w myślach plan ucieczki. Kiedy Marek przyjmuje propozycję wyjazdu do Południowego Wietnamu w charakterze radzisty, po raz kolejny dają znać o sobie SB, ale tym razem jest to kontrwywiad wojskowy reprezentowany przez majora Danielaka. Na swojej drodze Marek spotyka uroczą Wietnamkę, Lan, z którą romansuje. Podążając do swego celu nawiązuje kontakt z Amerykanami i rozpoczyna się jego działalność wywiadowcza w Sajgonie i Da Nang. Po dziewięciu miesiącach rozłąki Marek wraca do kraju, spotyka się z żoną, która wydaje mu się dziwnie obca, oraz z synem naznaczonym hemofilią. Zdał sobie sprawę, że jednak to nie rodzina do niego, ale on do niej musi się z powrotem dostosować. Po jakimś czasie decyduje się na podjęcie działalności szpiegowskiej na korzyść USA, jednak współpracę z CIA przerywa jego aresztowanie.