Uwielbiam Kafkę. To moje nieśmiałe wyznanie, nie deklaracja krytyka, bo wobec jego prozy trudno zachować dystans. Jest w niej coś, co wręcz drga — nerw epoki, samotność, ale też pragnienie przejrzystości,m. Książka Ernsta Pawla „Kafka. Koszmar rozumu” pozwala spojrzeć na Franza na nowo, bez mgły nabożności, w jaką zwykło się go owijać. Pawel nie pisze o „świętym literatury”, tylko o człowieku, który żył. Jego biografia to próba odmi­tolo­gizo­wani­a, lecz też przywrócenia zwykłości. Autor nie ocenia, raczej pyta: gdzie kończył się człowiek, a zaczynała legenda? • Pawel rekonstruuje życie Franza z drobiazgową czułością. Wydobywa z listów, wspomnień i kontekstów społecznych to, co najłatwiej ginie — codzienność. Kafka nie jest tu wyłącznie neurotycznym samotnikiem, lecz człowiekiem, który w pracy urzędnika potrafił odnaleźć sens i strukturę. Autor pokazuje jego inteligencję, ironię, nawet humor, a zarazem całą gęstwinę sprzeczności: syna zdominowanego przez ojca, pisarza zanurzonego w żydowskim i niemieckim świecie Pragi, człowieka poszukującego przestrzeni pomiędzy językami. „Koszmar rozumu” to również portret epoki — monarchii austro-węgierskiej na granicy rozpadu, gdzie każde zdanie mogło być aktem buntu. Pawel świetnie oddaje atmosferę niepewności. • Największą siłą tej biografii jest sposób, w jaki autor łączy dokument z emocją. Jego styl jest spokojny, lecz przenikliwy. Z szacunkiem prowadzi czytelnika przez fakty, nie gubiąc przy tym życia. Nie ma tu psyc­hoan­alit­yczn­ej przesady, chłodu akademickiej perspektywy. Jest próba zrozumienia osoby wciąż wymykającej się interpretacjom. Ta równowaga między empatią a intelektualnym dystansem czyni publikację wyjątkową, a przy tym czytelną nawet dla tych, którzy nie znają całego kontekstu twórczości pisarza. Czyta się ją jak opowieść o kimś bliskim, a nie jak naukowy życiorys. • „Franz Kafka. Koszmar rozumu” to biografia, która nie tyle tłumaczy Kafkę, co zdejmuje z niego maskę. Pokazuje, że „koszmar” bywa częścią rozumu, a rozum — źródłem własnego lęku. Dla mnie ta książka to przypomnienie, że w każdej wielkiej legendzie pozostaje człowiek: niedoskonały, niepewny, pełen pragnień. Autor sprawia, że Franz wychodzi z mroku interpretacji i siada obok nas — zwyczajny, trochę zagubiony, ale prawdziwy. A to, w świecie biografii o pisarzach, jest prawdziwą rzadkością.