Przepiękną polszczyzną opisane często nieznane fakty z czasów II wojny. Uważam, że warto przeczytać jakie postawy mieli przedstawiciele różnych narodowości do Polek.

Karolina Lanckorońska – służba i zasługa • Wroku ubiegłym Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak” wydał (już po raz trzeci) książkę Wspomnienia wojenne Karoliny Lanckorońskiej. We wstępie czytamy: Działalność Cioci Karli i pamięć o niej są dla mnie punktem odniesienia i wzorem do naśladowania. Spuścizna pozostawiona przez nią i zadanie jej kontynuowania to wielki zaszczyt, a zarazem olbrzymia odpo­wied­zial­ność­. Autorem tych słów jest Jan Lubomirski-Lanckoroński. • Karolina Maria Adelajda Franciszka Ksawera Małgorzata Edina Lanckorońska z Brzezia herbu Zadora urodziła się w roku 1898. Wraz z początkiem okupacji podjęła decyzję porzucenia ukochanej pracy naukowej na rzecz służby Polsce. Była docentem historii sztuki, a jej koneksje w Europie umożliwiłyby jej emigrację. Jako działaczka Związku Walki Zbrojnej organizowała legalną kontrolę opieki więziennej – jej zadaniem było dożywianie więźniów politycznych na terenie Generalnej Guberni. Aresztowana przez gestapo, dwukrotnie skazana na śmierć, znalazła się w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück. Przyjąwszy założenie: noblesse oblige, wymagała od siebie więcej niż od innych. Wychodziła z honorem z każdej sytuacji granicznej, nigdy nie tracąc ducha. Szanowny Czytelniku, jeżeli kiedykolwiek próbowałeś wyobrazić sobie cechy prawdziwego patrioty, znajdziesz je w tej książce. • Karolina Lanckorońska pisała Wspomnienia w latach 1945–1946 z zamiarem wydania ich w tłumaczeniu na język angielski. Wydawcy, do których wysłała tekst, odmówili współpracy określając go jako „zbyt antyrosyjski”. Po kilku latach próbę ponowiła w innym wydawnictwie – tym razem uznano go za „zbyt antyniemiecki”. Ostatecznie został wydany po raz pierwszy dopiero w 2000 roku. • Autorka dysponowała umiejętnością krótkiej, celnej analizy i rzeczowego opisu. Dzięki temu książkę czyta się z dużą przyjemnością. Wyjątkowo cenne są opisy okupowanych miast, np. Krakowa. • Wspomnienia są pamiątką spisaną ręką niezwykłej osoby. Nie zapominajmy, że Lanckorońska przekazała w darze Zamkowi Królewskiemu w Warszawie i Zamkowi Królewskiemu na Wawelu około 150 dzieł sztuki pochodzących ze zbiorów rodzinnych; 37 obrazów (wśród nich dwa dzieła Rembrandta) trafi ło do Warszawy, 85 obrazów – na Wawel, a kilkadziesiąt rysunków dawnych mistrzów przypadło Bibliotece Jagiellońskiej, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Muzeum Narodowemu w Warszawie oraz Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Wśród darów przekazanych Zamkowi w Warszawie znalazły się cenne obrazy z dawnej galerii króla Stanisława Augusta. • Lanckorońska była wielokrotnie odznaczana, m.in. Wielkim Krzyżem Orderu Polonia Restituta, w roku 1995 otrzymała srebrny medal Cracoviae Merenti (zmarła 7 lat później w wieku 104 lat), miała powiedzieć: Znam dwa słowa: służba i zasługa. Zasług nie mam, służyć się starałam. • Maria Mazur-Prokopiuk • Biblioteka Kraków